Metan z zamykanych kopalń to ogromna szansa dla firm - Jan Bondaruk, wicedyrektor Głównego Instytutu Górnictwa

Metan – problem, zagrożenie czy szansa? To była nazwa jednego z paneli dyskusyjnych podczas III Think Eco! Forum, które odbyło się 29 lipca w Katowicach. Rozmawiano na temat trendów światowych i europejskich, odmetanowiania i gospodarczego wykorzystania metanu przez kopalnie, zagospodarowania terenów pokopalnianych czy metanu z kopalń jako realnego zagrożenia dla klimatu.

Moderatorem dyskusji był Jan Bondaruk, zastępca Dyrektora ds. Inżynierii Środowiska w Głównym Instytucie Górnictwa w Katowicach.

Mieliśmy okazję porozmawiać z dyrektorem na temat metanu, głównie pod kątem szans i wyzwań dla biznesu.

Tomasz Raudner, ŚląskiBiznes.pl: Biorąc pod uwagę przyszłość klimatyczną i energetyczną Europy, czy pana zdaniem jako naukowca metan jest szansą, czy balastem?

Jan Bondaruk, Główny Instytut Górnictwa: Patrzę na to tak, jak się powinno patrzeć. Oczywiście, metan jest składową gazów cieplarnych, przyczynia się do zmiany klimatu, a nawet je wzmacnia, zwłaszcza, że będzie nam się uwalniał z obszarów, na których dotychczas był uwięziony, więc nie możemy tego ignorować. Natomiast, trzeba na niego spojrzeć również od strony gospodarczej. Podczas III Think Eco! Forum dyskutujemy nad jego gospodarczym wykorzystaniem. Są tego dobre przykłady. Dajemy sobie radę z metanem. Jeśli jest odpowiednio zidentyfikowane źródło i jest infrastruktura do ujmowania metanu, to ma on gospodarcze zastosowanie. W naturalny sposób widzimy go w energetyce, widzimy go w ciepłownictwie, ale warto pamiętać, że metan jest składową procesów syntezy chemicznej, więc jest substancją niezbędną do rozwoju gospodarczego. Jak w przypadku większości spraw, to nie jest sytuacja czarno-biała. Raczej jest szara. Powiem wprost – dziś problem metanu wynika z tego, że większość jego emisji jest niezorganizowana. To znaczy ona się pojawia, wywołuje skutek, ale nie jest ujmowana w statystykach. To między innymi w strategii metanowej, która ukazała się w październiku 2020 roku określono potrzebę budowy monitoringu. Oczywiście, my jako Instytut i nasze Międzynarodowe Centrum Doskonałości ds. Metanu chcemy wziąć czynny udział, tzn. chcemy budować i wspomagać system (bo prawdopodobnie będzie realizowany z punktu widzenia całej Europy, a nie tylko jednego kraju) naszym doświadczeniem, żeby być źródłem informacji. Mamy dobry poligon doświadczalny. Zawsze powtarzam, że Śląsk jest takim regionem, w którym mamy na wszelki wypadek wszystko, więc nie musimy daleko szukać, mamy różne źródła emisji. Również w Instytucie prowadziliśmy prace polegające na badaniu emisji już z kopalń zamkniętych, a więc metanu AMM (Abandoned Mine Methane, metan z kopalń zamkniętych – red.), który dziś jest trochę traktowany jako dobro niczyje.

Korzystając z możliwości odwiedzania regionów, które są w transformacji bardziej zaawansowane, czy nawet odgwizdały zwycięstwo, widzieliśmy, że kwestie zamykania kopalń z uwzględnieniem bezpieczeństwa metanowego i wykorzystania gospodarczego są priorytetowe. U nas priorytetem jest likwidacja kopalń i infrastruktury, a skutki tego w zakresie zrzutu wód czy emisji metanu pozostawiona jest w drugiej linii. Uważam, że to jest teraz wyzwanie strategiczne, aby nauczyć mądrze zamykać obiekty wydobywcze i budować systemy, które będą maksymalnie wykorzystywać infrastrukturę kopalnianą.

My jako Instytut jesteśmy do tego przygotowani mentalnie i jeśli chodzi o doświadczenie. Potrzebujemy regulacji, wsparcia i zmiany tego modelu, który dziś mówi „Zlikwiduj, a potem myśl”.

Wspomina pan o dobrych przykładach wykorzystania metanu. Znajdziemy je na Śląsku?

Tak, oczywiście. Są np. pracujące silniki metanowe. Jest na razie jedna wada wszystkich procesów związanych z wykorzystaniem metanu – nie mają charakteru systemowego. To są punktowe instalacje, niestety również trochę będące w funkcji zmieniających się regulacji, więc powiedziałbym tak:

gospodarka, czy nowy model zarządzania energią na Śląsku powinien uwzględniać zasoby pokopalniane. Wtedy nie mielibyśmy sytuacji, że jest to traktowane jako dodatek, ułamek, ale mógłby to być dość silny impuls do tego, aby transformacja bazująca w dużym stopniu na likwidacji tradycyjnych źródeł energii, na tej samej infrastrukturze mogła generować nową, daj Boże, traktowaną jako zieloną, bo ja uważam, że metan ze źródeł naturalnych jest zieloną energią.

Zresztą, z wysypisk odpadów, czy z osadów ściekowych również uzyskujemy energię, która może być traktowana jako zielona.

Czy Polska jest osamotniona w Europie w kwestii metanu? Czy możemy liczyć na sojuszników?

My szczęśliwie w wielu projektach, które realizujemy, mamy partnerów międzynarodowych, więc to nie jest temat, w którym jesteśmy palcem wskazywani. System monitorowania będzie prawdopodobnie budowany na platformie francuskiej mierzącej ogólnie emisję zanieczyszczeń do powietrza, która będzie poszerzona o komponent metanowy. Trzeba pamiętać, że transformacja i proces przechodzenia do nowej formy produkcji i generowania energii będzie obejmować wszystkie regiony górnicze w Europie. Jest ich kilkadziesiąt i każdy jest dla nas partnerem.

Co powinno się wydarzyć, żeby Komisja Europejska popatrzyła przychylnym okiem na metan, żeby został ujęty jako zielone paliwo, żeby poszły na to pieniądze?

Nie zaczynałbym od przychylnego traktowania metanu. W mojej ocenie potrzebne są regulacje. My jako instytut badawczy reprezentujemy sektor nauki i należymy do administracji, ale dla nas głównym źródłem pozyskiwania projektów badań, pracy jest biznes.

Jeśli biznes będzie miał jasne zasady gry, świetnie sobie da radę. Jakiś czas temu przyjeżdżali do nas koledzy z różnych firm i byli bardzo zainteresowani pozyskiwaniem metanu z kopalń wskazywali, że regulacje dotyczące koncesji nie do końca są przyjazne i wiele projektów zakończyło się na papierze. Więc ja bym poszedł od tej strony – musimy jasno określić rolę metanu w sektorze energetycznym rozumianym szerzej, niż przez pryzmat Śląska i sobie świetnie damy radę.

Czy obecnie GIG pracuje nad jakimś interesującym projektem metanowym?

Tak, realizujemy projekt zainicjowany przez biznes dotyczący VAM (Ventilation Air Methane – metan wentylacyjny, metan o dużym rozcieńczeniu w powietrzu). Pojawiła się u nas firma mająca własne rozwiązanie pozyskiwania takiego metanu. Testujemy je teraz pilotażowo w należącej do Instytutu Kopalni Doświadczalnej Barbara. Celem pilotażu jest pokazanie użyteczności tej technologii do ujmowania metanu wentylacyjnego. Firma zwróciła się do nas o przeprowadzenie testów.

Odnosząc się do wspomnianego monitoringu emisji metanu, właśnie metan wentylacyjny nie był ujmowany w pomiarach emisji zanieczyszczeń. Choć jest mocno rozcieńczony w powietrzu wykorzystywanym do wentylowania kopalń, to ma znaczny udział w sumie emisyjnej, która będzie nam doliczona.

Widać, że wiedza o wykorzystywaniu metanu jest...

Daleki jestem od powiedzenia, że wszyscy wszystko wiedzą.

Wiele firm budowało dotąd swoje doświadczenia w budowaniu układów bezpieczeństwa metanowego. My też wiele razy z nimi współpracowaliśmy. Analizowaliśmy w laboratoriach kwestie wybuchowe, wentylacji kopalń. To wszystko bazowało na doświadczeniu, jak należy z tym medium dawać sobie radę. I do tego zawsze były potrzebne firmy. To one produkowały konkretne rozwiązania, systemy zabezpieczeń. I one teraz przeniosą się wraz z procesem transformacji, do nowego sektora (gospodarczego wykorzystania metanu – przyp. red.) Ja upatruję tu ogromną szansę.